قارقارئشئخ

قارقارئشئخ

"توركجه" نده‌ن و نئجه "آزه‌ربايجانجا" اولدو؟

+0 به یه ن

بؤلوم : آنا ديليميز حقينده مقاله لر

قوزئي آزه‌ربايجاندا ميلله‌تيميزين آديني تورك`ده‌ن "آزه‌ربايجانلي"يا و ديليميزين آديني توركجه`ده‌ن "آزه‌ربايجانجا" و "آزه‌ربايجان ديلي"نه كيمله‌ر و نده‌ن ده‌ييشديردي؟

تورك خالقينين ديلي بوتون آزه‌ربايجان جوغرافيياسيندا، ايران`ين باشاباشيندا، كيچيك آسييا و قافقازييادا تاريخ بويونجا و هر زامان توركجه (توركي) آدلانديريلميشدي. بوگون ده ايران و كيچيك آسييادا خالقيميز اؤزونو "تورك" و ديليني "توركجه" (توركي) آدلانديرير. آنجاق دوروم آراز`ين قوزئيينده فرقليدير. قوزئيده سون ايكي يوزايلده خالقين ائتنيك-ميللي آدينين تورك`ده‌ن آزه‌ربايجانلي`يا و بونا قوشوت اولاراق ديلي آدينين سيراسييلا توركجه – تورك ديلي- آزه‌ربايجان ديلي- آزه‌ربايجانجا`يلا ده‌ييشديريلمه‌ سوره‌جي ياشانميشدير.

ايلك ده‌ييشديره‌نله‌ر: سؤمورگه‌چي چار روسيياسي و قوزئيلي بيلينجسيز تورك مولليفله‌ر

١٨١٥-١٨٢٨ ايلله‌رينده آراز`ين قوزئيي توركمانچاي و گولوستان آنلاشمالاري سونوجوندا چار روسيياسينين حاكيمييه‌تي آلتينا گيرميش، ١٨٢٨-١٨٢٩ ايلله‌رينده روسييا-عوثمانلي ساواشي پاتلاق وئرميشدي.

١٨٢٨ده روسييا ايمپاراتورو چار ١. نيكولاي`ين يارليغي (سرانجامي) ايله تورك ائتنونيمي "تاتار" و يا "قافقاز تاتارلاري" آدي ايله ده‌ييشديريلدي. توركجه`نين آدي ايسه "تاتار ديلي" و "قافقاز تاتارلاري" ديلي آدلانديريلدي.

تورك خالقي و توركجه‌نين آدينين روسييا ايمپاراتورلوغو طره‌فينده‌ن ده‌ييشديريلمه‌سي، ياخشيجا دوشونولموش سؤمورگه‌چي (كولونييال) بير اؤنله‌م (تدبير) ايدي.

روسييا آراز`ين قوزئيينده گونئي قافقازييادا ياشايان تورك توپلولوغونا يئني بير ائتنيك كيمليك قوندارماقلا، اصلينده اونو كيمليكسيزله‌شديريپ كؤكسوزله‌شديرمه‌ك ايسته‌ييردي. گودوله‌ن ديب آماج ايسه اونو آراز`ين گونئيينده ايران`دا و باتيسيندا آنادولو تورپاقلاريندا ياشايان تورك خالقي و كيملييينده‌ن آييريپ قوپارماق ايدي. بئله‌جه گونئي قافقازييادا ياشايان تورك توپلولوغوندا، گونئي (قاجار ايرانيندا) و باتيدا (عوثمانلي آنادولوسوندا) ياشايان تورك خالقي ايله بيرله‌شمه ايسته‌ك و اولكوسونون كؤكو قازيلميش اولاجاقدي. بونونلا دا آراز`ين قوزئيينده روس بويوندوروغو قاليجيلاشاجاق، حتتا ابه‌ديله‌شه‌جه‌كدي. چونكو روسييا يؤنه‌تيجيله‌ري قوزئي، گونئي و دوغو آنادولودا بؤلونموش حالدا ياشايان و عئيني ائتنيك ميللي اؤزه‌لليك و آدا يييه اولان تك بير تورك خالقي وار اولدوغو مودده‌تجه، بو پارچالارين هر زمان عوثمانلي و قاجار دئوله‌تله‌ري حيمايه‌سينده بيرله‌شمه و بوتؤوله‌شمه ايسته‌يينده بولونابيله‌جه‌ييني سئزيردي. آنجاق آراز`ين قوزئيينده يئنيجه ياراديلميش "قافقاز تاتاري" ايله آراز`ين گونئيي و آنادولودا ياشايان "تورك"ون بيرله‌شمه‌سي، آيري ائتنيك آد و ميللي كيمليكله‌ره يييه قوروپلار اولدوقلاريندان دولايي اولاناقسيزدي.

روسييانين اؤز سؤمورگه‌چي سيياسه‌تله‌ري دوغرولتوسوندا تورك خالقي و توركجه‌نين آديني ده‌ييشديرمه‌سينده‌ن سونرا، قوزئيلي بير چوخ تورك مولليف ايله يازار و قوشار (شاعير)، بو آرد نييه‌تلي سيياسه‌ته بويون اه‌يدي، حتتا بئله بير سيياسه‌تين وارليغيندان بيله خبه‌رسيز قالدي. بو ميللي بيلينجسيزلييين سونوجوندا دا بو قوندارما آدلاري منيمسه‌دي و كؤنوللو اولاراق توركجه يئرينه "آزه‌ربايجان تاتار ديلي" و "تورك تاتار ديلي" كيمي تمه‌لسيز دئييمله‌ري ايشله‌تمه‌يه باشلادي. بو دوروم ١٩١٨ه دك داوام ائتدي.

آزه‌ربايجان خالق جومهورييه‌تي: ديليميزين آدي توركجه‌دير

١٩١٨ كؤچ ايي (ماي) ٢٨ده عوثمانلي ايمپاراتورلوغونون اوزون گؤروشلو سيياسه‌تله‌ري و عوثمانلي اوردوسونون دوغرودان گيريشيمي ايله، گونئي قافقازييادا آزه‌ربايجان خالق جومهورييه‌تي (آخج) آديندا باغيمسيز و ميللي بير دئوله‌ت قورولدو. يئني حاكيمييه‌ت چار روسيياسينين سؤمورگه‌چي سيياسه‌تله‌رينه قارشي چيخاراق، آراز`ين قوزئيينده ياشايان تورك خالقينين آديني يئنيده‌ن و دوغرو اولاراق تورك، ديلينين آديني ايسه داها اؤنجه اولدوغو كيمي توركجه آدلانديردي.

١٩١٨ چيچه‌ك آيي (اييون) ٢٧ده آخج باخانلار قورولو توركجه‌ني دئوله‌ت ديلي ائعلان ائديپ، "دؤوله‌تي ليسان، توركجه قبول ائديله‌ره‌ك مووه‌ققه‌ته‌ن حؤكومه‌تي موسسيسه‌له‌رده روس ليساني ايستئعمالينا موساعيده ائديلمه‌سي حاققيندا قرار"ي قبول ائتدي. بو تاريخي قرار، ديليميزين آديني توركجه آدلانديرماسي آچيسيندان اؤنه‌مليدير. آيريجا بو قرار، آزه‌ربايجان دئوله‌تچيلييي تاريخينده دئوله‌ت ديلي حاققيندا قبول ائديلميش ايلك توغرالي (رسمي) بلگه‌دير.

بولشئويكله‌شديرمه‌نين ايلك ايلله‌ري: ديليميزين آدي تورك ديليدير

١٩٢٠ قيرآچان (آپرئل) ٢٨ده روسييا سيلاحلي گوجله‌ري-قيزيل اوردو و يئرلي ايشبيرليكچي كومونيستله‌رين سالديريسي ايله آخج حاكيمييه‌تي دئوريلدي و يئرينه روسييانين قولچاغي اولان آزه‌ربايجان سوويئت سوسياليست حؤكومه‌تي قورولماغا باشلاندي. باغيمسيز آزه‌ربايجان دئوله‌تينين بير چوخ يؤنه‌تيجيسي ياخالانيپ ائعدام ائديلدي.

قوزئي آزه‌ربايجان`ين بولشئويك ايشغالينا اوغراييپ سوويئت حاكيمييه‌تي آلتينا گيرمه‌سينده‌ن سونرا، توغرالي بلگه‌له‌رده خالقين آدي بير سوره داها تورك اولاراق قالدي. ديلي ايسه آخج`نين قبول ائتدييي توركجه يئرينه، تورك ديلي دييه آدلانديريلدي. تورك خالقينين تورك و ديلينين تورك ديلي آدلانديريلماسي ١٩٣٧نجي ايله دك سوردو.

نريمان نريمانوف`ون باشچيليق ائتدييي آزه‌ربايجان دئوريم قورولو (اينقيلاب كوميته‌سي) و خالق كوميسارلاري شوراسي، آخج حؤكومه‌تينين دئوله‌ت ديلينين اويقولانماسي آلانيندا باشلاتديغي ايشله‌ري ده، گنه‌ل چيزگيله‌ري ايله سوردوردو (داوام ائتديردي). تورك ديلينين دئوله‌ت قونومونو يوكسه‌لتمه و بركيتمه‌يه چاليشدي.

١٩٢١ بوز آيي (فئورال) ٨ده آزه‌ربايجان دئوريم قورولو، سوويئت ايداره‌له‌رينده ايشله‌رين روس و تورك ديلله‌رينده آپاريلماسيني اويقولاماق حاققيندا بويروق (فرمان) يايينلادي. بويروقدا اوچ آيليق حاضيرليق سوره‌سينده‌ن سونرا بوتون مركه‌زي و يئره‌ل دئوله‌تي ايداره‌له‌رينده ايشله‌رين روس ديلي ايله ياناشي و اونا قوشوت اولاراق تورك ديلينده آپاريلماسي اوچون گؤسته‌ريش وئردي. بويروقدا آيريجا دئوله‌ت ايداره‌له‌رينده ايشله‌مه‌ك اوچون يئرلي كادرلارين يئتيشديريلمه‌سي ايله ايشله‌رين آشامالي اولاراق يالنيز تورك ديلينده آپاريلماسي اؤن گؤرولدو.

٢٧ چيچه‌ك آيي (اييون) ١٩٢٤ ايلايگونونده (تاريخينده) آزه‌ربايجان مركه‌زي يوروتمه قورولو (ايجراييه كوميته‌سي) بير گنه‌لگه (بخشنامه) يايينلاياراق تورك ديلي`ني دئوله‌ت ديلي ائعلان ائتدي.

ايكينجي ده‌ييشديره‌نله‌ر: ايستالين روسيياسي و قوزئيلي تورك ايشبيرليكچيله‌ر

١٩٣٦ آراليق (دئكابر) ٥`ده ايستالين دؤنه‌مينده سوويئت سوسياليست رئسپوبليكالاري ايتتيفاقي (س.س.ر.ي.) يئني آناياساسي قبول ائديلدي. آرديندان بيرله‌شيك (موتته‌فيق) رئسپوبليكالار اؤز يئني آناياسالاريني اونايلاديلار.

آزه‌ربايجان س.س.ر. آناياسا تاسلاغي ١٩٣٦ ايلين سونلاريندا حاضيرلاندي و داها سونرا گنه‌ش (موذاكيره) اوچون ٩. اولاغان اوستو بوتون آزه‌ربايجان سوويئتله‌ري قورولتايينا سونولدو. بو تاسلاغين (طرحين) ٢٠جي باشلاميندا (مادده‌سينده) آزه‌ربايجان س.س.ر.نين دئوله‌ت ديلي، "تورك ديلي" اولاراق بليرتيلميشدي.

٩. قورولتايدا م. ج. باغيروف باشدا اولماق اوزه‌ره بوتون سايلاولار (نومايه‌نده‌له‌ر) و آزه‌ربايجان باشچيلاريني اولوشدوران شخصييه‌تله‌رين هاميسي، اؤز آنكئتله‌رينده ميللييه‌ت سوروسو قارشيسيندا "تورك" يازميشلاردي.

داها سونرا سوويئت آزه‌ربايجاني اؤنده‌رله‌ري موسكوادا گئچيريله‌ن و يئني سوويئت آناياساسيني اونايلايان ٨. اولاغان اوستو سوويئتله‌ر قورولتايينا قاتيلديلار. بو گزي، قوزئيده تورك خالقي و توركجه`نين آدلانديريلماسي آچيسيندان بير دؤنوم نؤقطه‌سيدير. چونكو سوويئت آزه‌ربايجاني باشچيلارينين موسكوادان قاييتماسيندان سونرا، سوويئتله‌رده تورك و تورك ديلي آدلاري اورتادان قالديريلدي.

١٩٣٧ يئلين (مارس) ١٤ده ٩. اولاغان اوستون بوتون آزه‌ربايجان سوويئتله‌ر قورولتاييندا يئني آناياسا اونايلاندي. موسكووا گزيسينده‌ن سونرا اونايلانان بو آناياسادا گزيده‌ن اؤنجه حاضيرلانميش تاساريدان دئوله‌ت ديلينين تورك ديلي اولدوغونو بليرله‌يه‌ن باشلام چيخاريلدي. قورولتايين بوتون بلگه‌له‌رينده ايسه تورك خالقينين ميللي ائتنيك آدي آزه‌ربايجانلي`يا و ديلينين آدي توركجه ايسه، آزه‌ربايجان ديلي`نه ده‌ييشي‌وئردي. بو قورولتايدا وكاله‌ت (ماندات) قورولونون تؤكومونده (ليستينده) ايلك دؤنه "آزه‌ربايجانلي" ميللي ائتنيك آد اولاراق و "تورك" يئرينه ايشله‌ديلدي (آزه‌ربايجانليلار: ٢٢٥ نفه‌ر).

١٤ يئلين (مارس) ١٩٣٧ ايلايگونو (تاريخي) قوزئيده تورك خالقي و توركجه آدلارينين ايكينجي دفعه ده‌ييشديريلمه تاريخي ساييلماليدير. بو قورولتايدان سونرا سوويئتله‌رده بير داها و هئچ بير يئرده "تورك"- خالقين ميللي ائتنيك آدي اولاراق- و "توركجه" حتتا "تورك ديلي" ايشله‌ديلمه‌دي. بونلارين يئرينه هر يئرده "آزه‌ربايجانلي" و "آزه‌ربايجان ديلي" قوللانيلدي. بوندان سونرا "تورك" يالنيز توركييه‌ده ياشايانلارين ميللي-ائتنيك آدي، بير ده توركيك خالقلارين باغلي اولدوغو ديلله‌ر عاييله‌سينين آدي اولاراق ايشله‌ديلدي.

سوويئت اويدورمالارينين گونئي`ه ايخراج ائديلمه‌سي

تورك و توركجه‌نين قوزئي آزه‌ربايجاندان سيلينيپ كؤكونون قازيلماسي، اصلينده روسييانين ١٩١٨ده قوزئيده آزه‌ربايجان خالق جومهورييه‌تي و عئيني دؤنه‌مده گونئيده مجدالسلطنه آفشار اورومي واليلييينده ياري باغيمسيز گونئي آزه‌ربايجان حاكيمييه‌تيني قوران عوثمانلي-توركييه‌ده‌ن اؤج (اينتيقام) آلماسي ايدي.

آنجاق سوويئتله‌رين بو كيمليكسيزله‌شديرمه – كؤكسوزله‌شديرمه سيياسه‌تينين ييخيچي ائتگيله‌ري، تكجه آراز`ين قوزئيي ايله سينيرلي قالمادي و گونئيه ‌ده سيچرادي. ١٤ يئلين (مارس) ١٩٣٧ده‌ن سونرا، اؤزه‌لليكله ايكينجي دونيا ساواشي ايلله‌ري و آزه‌ربايجان ميللي حؤكومه‌تي دؤنه‌مينده، ميللي ائتنيك آد اولاراق "آزه‌ربايجانلي" و "آزه‌ربايجان ديلي" آدلاري، روسييا دئوله‌تي و اونا باغلي سول و كومونيست توپار (قوروپ)، پارتي، اورتال (مئدييا) و شخصله‌ر آراجيليغي ايله، گونئي آزه‌ربايجان و ايران`ا دا سوخولدو. نئجه كيم آزه‌ربايجان ميللي حؤكومه‌تينين توركجه‌ني دئوله‌تين ديلي ائعلان ائده‌ن ١٩٤٥ اوجاق تاريخلي و س. ج. پيشه‌وه‌ري ايمضالي بويروقدا، ايستالين روسيياسينين آنتي تورك سيياسه‌تله‌ري دوغرولتوسوندا، "تورك" يئرينه "آزه‌ربايجانلي" و "توركجه" يئرينه "آزه‌ربايجان ديلي" آدلاري ايشله‌ديلدي.

بونونلا دا گونئي آزه‌ربايجان و ايراندا ياشايان تورك خالقينين ميللي كيملييي ايكي طره‌فده‌ن، دوغودان و قوزئيده‌ن سالديرييا اوغرادي: ايران دئوله‌تي "آزه‌ري" و "آزه‌ريجه"، سوويئتله‌ر ايسه "آزه‌ربايجانلي" و "آزه‌ربايجان ديلي" ايله خالقيميزين ائتنيك-ميللي آدي اولان تورك و ديلينين آدي اولان توركجه‌ني يوخ ائتمه‌كده بيرله‌شميشله‌ردي. بو ييخيچي سيياسه‌تله‌ر تورك خالقيني اؤز كيملييي و تاريخينده‌ن قوپاردي و گونئي آزه‌ربايجان جوغرافي اساسلي آزه‌ربايجانلي-آزه‌ري ائتنيك كيمليكله‌ريني ياراداراق، ايران`ين باشاباشينا داغيلميش تك تورك خالقيميزي پارام پارچا ائتدي.

آزه‌ربايجانجا ساچماليغي

ايستالين`لي ايلله‌رده‌ن باشلاياراق سوويئت دؤنه‌مينده اويقولانان آنتي تورك سيياسه‌تله‌ر، خالقين ائتنيك آدي اولان تورك و ديلينين آدي اولان توركجه‌ني ده‌ييشديرمه‌كله يئتينمه‌ييپ، ديلين اؤزونو ده‌ييشديرمه‌يه، يئني بير اده‌بي ديل ياراتماغا يؤنه‌لدي. بو دوغرولتودا خالقين گونده‌ليك ديلينده ايشله‌ديله‌ن يا دا اسكي توركجه متينله‌رده وار اولان مينله‌رجه توركجه كلمه آرخاييك و يا لهجه سؤزو دامقاسي يييه‌ره‌ك اده‌بي ديلده‌ن آتيلدي. اده‌بي ديله توركجه كلمه‌له‌ر يئرينه، ساييسيز فارسجا، عره‌بجه و روسجا كلمه‌له‌ر يئرله‌شديريلدي. مودئرن قاوراملارا قارشيليق يئني توركجه كلمه‌له‌ر اوره‌تمه سوره‌جي دوردورولدو. بونون يئرينه فارسجا و عره‌بجه كؤك و اكله‌رده‌ن يارارلاناراق "آزاركئش" كيمي يوزله‌رجه اويدوروق كلمه تؤره‌ديلدي.

گله‌جه‌ك ايلله‌رده آنتي تورك قيزديرماسي "آزه‌ربايجانجا" كيمي منطيق ديشي دريمله‌رين ياراديلماسي ايله سونوجلاندي. آزه‌ربايجانجا اويدورماسي، توركجه يئرينه توركييه‌جه، آلمانجا يئرينه آلمانياجا، روسجا يئرينه روسياجا دئمه‌ك كيمي يانليش بير تؤره‌تيدير. روسييا كومونيست پارتيسينين گؤروشونه گؤره، خالقين آدي آزه‌ربايجانلي ايدي. بو يانليش و كولونييال گؤروشه گؤره بيله، ديلين آدي آزه‌ربايجانجا دئييل، آزه‌ربايجانليجا اولمالييدي.

آزه‌ربايجان خالق جبهه‌سي: ديليميزين آدي تورك ديليدير

سوويئتله‌رين چؤكوشو ايله آزه‌ربايجان رئسپوبليكاسي ١٩٩١ قيروو (اوكتوبر) ١٨ده باغيمسيزليغيني قازاندي. بير چوخ گؤزله‌مجي آرتيق تورك خالقي و توركجه‌نين يئنيده‌ن اؤز دوغما آدلارينا قاووشاجاغيني، توركجه‌نين گرچه‌ك بير دئوله‌ت ديلي كيمي ايشله‌ديلمه‌سينه الوئريشلي اورتام و اويقون قوشوللار يارانديغيني ساندي. آنجاق آزه‌ربايجان رئسپوبليكاسي حاضيرليقسيز ياخالانميشدي. اوزون سوره روسييا سؤمورگه‌سي آلتيندا ياشاميش و سئچگينله‌رينين اؤنه‌ملي بؤلومو ميللي آچيدان كيمليكسيزله‌شديريلميش آزه‌ربايجاندا، دئوله‌ت آيقيتينين هر هانسي بير ديل ايستيراتئژيسي يوخ ايدي. آرتي، دئوله‌ت ده توپلوم دا توركجه‌نين گرچه‌ك بير دئوله‌ت ديلي اولاراق قوللانيلماسينا حاضير دئييلدي. بوندان دولايي دئوله‌ت ايشله‌رينين بير سوره‌لييينه روس ديلينده آپاريلماسينا داوام ائديلدي.

١٩٩٢ كؤچ (ماي) ١٥ده آزه‌ربايجان خالق جبهه‌سي حاكيمييه‌ته گلدي. آخج`نين ايقتيداري ايله بيرليكده آزه‌ربايجان دئوله‌تي، آزه‌ربايجان خالق جومهورييه‌تي دؤنه‌مينده اولدوغو كيمي، اؤز ميللي ديلينده يؤنه‌تيلمه‌يه باشلادي.

آراليق (دئكابر) ٢٢ده ميللي مجليسده آزه‌ربايجان رئسپوبليكاسينين دئوله‌ت ديلي حاققيندا ياسا قبول ائديلدي. ياسانين ايلك باشلاميندا (مادده‌سينده) بيلديريليردي: "آزه‌ربايجان رئسپوبليكاسينين دئوله‌ت ديلي تورك ديلي`دير. آزه‌ربايجان رئسپوبليكاسينين بوتون دئوله‌ت اورقانلاريندا ايش تورك ديلي`نده آپاريلير. تورك ديلي رئسپوبليكانين دئوله‌ت ديلي كيمي سيياسي، ايقتيصادي، ايجتيماعي، عئلمي و مده‌ني ياشامين بوتون آلانلاريندا ايشله‌ديلير و رئسپوبليكا توپراقلاريندا اولوسلارآراسي ايله‌تيشيم آراجي گؤره‌ويني يئرينه يئتيرير." ياسا آزه‌ربايجان رئسپوبليكاسينين جومهورباشخاني ابولفه‌ض ائلچي به‌ي طره‌فينده‌ن آراليق (دئكابر) ٢٢ده ايمضالانيپ آراليق ٢٨ده باسيندا يايينلاندي.

ياسادا ان اؤنه‌ملي يئنيليك، توركجه‌نين آدينين "تورك ديلي" اولاراق آدلانديريلماسي ايدي. آخج، "آزه‌ربايجان ديلي" دريميني (ايصطيلاحيني) قالديرماغي باشارسا دا، اونو توركجه آدلانديرامادي. گرچي آخج حاكيمييه‌تينين ديرچه‌لتدييي تورك ديلي دريمي بيله، خالقين و اؤزه‌لليكله بليرلي دئوله‌ت آداملاري و آيدينلارين كيميليكسيزله‌شديريلميش بؤلومو طره‌فينده‌ن قبول گؤرمه‌دي. بو كيمي روسييا كومونيست پارتيسي و سوويئتله‌رين سؤمورگه‌چي سيياسه‌تله‌ريني اؤزومسه‌ييپ كيمليكسيزله‌شه‌ن آيدينلار، گينه ده قوندارما "آزه‌ربايجان ديلي" ايفاده‌سيني ايشله‌تمه‌ني سوردوردوله‌ر.

اوچونجو ده‌ييشديره‌نله‌ر: كيمليكسيزله‌شديريلميش دئوله‌ت آداملاري ايله آيدينلار

١٩٩٣ چيچه‌ك آييندا (اييون) آزه‌ربايجان خالق جبهه‌سي حاكيمييه‌تده‌ن اوزاقلاشديريلدي. چيچه‌ك آيين ١٥ينده حئيده‌ر علييئو آزه‌ربايجان رئسپوبليكاسي يوكسه‌ك سوويئتينين باشخانليغينا سئچيلدي. بو تاريخده‌ن سونرا رسمي داييره‌له‌رده گينه ده روسييا كومونيست پارتيسينين ايستالين دؤنه‌مينده اويدوردوغو "آزه‌ربايجان ديلي" دريمي (ايصطيلاحي) ايشله‌ديلمه‌يه باشلاندي.

١٩٩٥ده آزه‌ربايجان رئسپوبليكاسينين پيرئزيدئنتي حئيده‌ر علييئو باشخانليغيندا يئني آناياسا تاسلاغيني (لاييحه‌سيني) حاضيرلاماق اوچون بير قورول اولوشدورولدو. بو قورولون حاضيرلاديغي تاسلاغين ٢٣ونجو باشلاميندا (مادده‌سينده) سوويئت آزه‌ربايجاني آناياساسيندا اولدوغو كيمي دئوله‌تين ديلي آزه‌ربايجان ديلي آدلانديريلدي.

قيروو (اوكتوبر) آيينين سونلاريندا قورولا اولاشان ١٧٠٠ اؤنه‌ريده‌ن يالنيز ١٨ينده ديليميز تورك ديلي آدلانديريليردي. اولوسويوق (نويابر) آيين ٥ينده بو ساييلار سيراسييلا ٣٠٠٠ه ياخين و ٢٣ ايدي. بونا رغمه‌ن حئيده‌ر علييئو`ين گؤسته‌ريشي ايله ٢٣ونجو باشلام (مادده‌) تارتيشيلمايا آچيلدي. ايلك تارتيشما آزه‌ربايجان رئسپوبليكاسي آيدينلارينين قاتيليمي ايله قيروو (اوكتوبر) ٣١ده رئسپوبليكا بيليمله‌ر آكادئميسينده گرچه‌كله‌شدي. آرديندان اولوسويوق (نويابر) ٢ده رئسپوبليكا پيرئزيدئنتي ح. علييئو، بير سيرا آيدينلار و سيياسي پارتي سايلاولارينين (نومايه‌نده‌له‌رينين) قاتيليمي ايله باشقا بير اوتوروم (ايجلاس) ياپيلدي.

١٩٩٥ اولوسويوق (نويابر) ١٢ده آزه‌ربايجان رئسپوبليكاسينين آناياساسي خالق اويلاماسييلا (رئفئراندوملا) قبول ائديلدي. قبول ائديله‌ن آناياسانين ٢١ينجي مادده‌سينده بئله بليرتيليردي: "آزه‌ربايجان رئسپوبليكاسينين دئوله‌ت ديلي، آزه‌ربايجان ديلي`دير. آزه‌ربايجان رئسپوبليكاسي آزه‌ربايجان ديلي`نين گليشمه‌سيني ساغلار."

٢٠٠١ بيچين (آوگوست) ٣ده آزه‌ربايجان رئسپوبليكاسينين جومهورباشخاني "آزه‌ربايجان اليفبا" و "آزه‌ربايجان ديلي" گونونون ياراديلماسي حاققيندا بويروق وئردي. بو بويروقدا توركجه‌نين آدي "آزه‌ربايجان ديلي" و لاتين كؤكه‌نلي تورك اليفباسينين آدي "آزه‌ربايجان اليفباسي" ايله ده‌ييشديريليردي. بويروقدا هر ايل بيچين (اوگوست) آيينين ايلك گونونون آزه‌ربايجان اليفباسي و آزه‌ربايجان ديلي گونو كيمي قوتلانماسي ايسته‌نيردي.

٢٠٠٢ سيخمان (سئپتامبر) ٣٠دا ميللي مجليس آزه‌ربايجان رئسپوبليكاسيندا دئوله‌ت ديلي حاققيندا ياساني اونايلادي. آزه‌ربايجان رئسپوبليكاسينين جومهورباشخاني حئيده‌ر علييئو`ين بو ياساني ايمضالاماسييلا روسيانين قوندارديغي "آزه‌ربايجان ديلي" ايصطيلاحينا بير يول داها دئوله‌ت ديلي ايستاتوسو قازانديريلدي.

سوروملولار: بيلينجسيزليك، ايشبيرليكچيليك و كيمليكسيزله‌شديريلمه

چار ١. نيكولاي دؤنه‌مينده تورك خالقينين آدي قافقاز تاتاري`نا ده‌ييشديريله‌نده قوزئيده روسييانين بو كولونيياليست سيياسه‌تله‌رينه باش قالديرمايانلار، ترسينه اونلاري اؤزومسه‌ييپ و تورك خالقي ايله توركجه`نين آدينين ده‌ييشديريلمه‌سي سيياسه‌تيني منيمسه‌يه‌نله‌ر، تاريخ و تورك خالقي قارشيسيندا سوروملودورلار.

ايستالين دؤنه‌مينده ١٤ يئلين (مارس) ١٩٣٧ تاريخينده روسييا كومونيست پارتيسينين بويروغو ايله تورك خالقينين ميللي تاريخي آدينين تورك`ده‌ن آزه ربايجانلي`يا و توركجه‌نين آدينين آزه‌ربايجان ديلينه ده‌ييشديريلمه‌سينه بويون اه‌يه‌ن آزه‌ربايجان رئسپوبليكاسينين دئوله‌ت آداملاري ايله آيدينلاري، تورك خالقي و تاريخ قارشيسيندا سوروملودورلار.

ايكينجي دونيا ساواشي ايلله‌ري و آزه‌ربايجان ميللي حؤكومه‌تي دؤنه‌مينده ميللي-ائتنيك آد اولاراق "آزه‌ربايجانلي" و "آزه‌ربايجان ديلي" آدلاريني گونئي آزه‌ربايجان و ايران`ا سوخان گونئيلي روس پره‌ستله‌ر، روسييا دئوله‌تينه باغلي اولانلار، بير سيرا سول و كومونيست توپار (قوروپ)، پارتي، اورتال (مئدييا) و شخصله‌ر تورك خالقي و تاريخ قارشيسيندا سوروملودورلار.

آزه‌ربايجان دئوله‌تي باغيمسيزليغيني قازاناندان و آخج ايقتيدارينين ييخيليشيندان سونرا، يئنيده‌ن تورك خالقينين ميللي آدي اولان تورك`و آزه‌ربايجانلي`يا و توركجه‌نين آديني آزه‌ربايجان ديلي`نه ده‌ييشديره‌ن دئوله‌ت آداملاري ايله آيدينلار، تورك خالقي و تاريخ قارشْيسيندا سوروملودورلار.

قوزئيده خالقين ميللي آدي تورك و ديلينين آدي توركجه اونا قايتاريلماليدير

روسييا آزه‌ربايجان`ين قوزئي بؤلگه‌سيني ايشغال ائده‌ره‌ك، اونو جوغرافي اولاراق بؤلموشدور. آنجاق روسييا تكجه آزه‌ربايجان`ي بؤلمه‌ميشدير، بورادا ياشايان خالقين كيمليييني ده ائتنيك اولاراق بؤلموشدور. او، قوزئيده ياشايان بؤلومون ميللي-ائتنيك كيمليييني تورك`ده‌ن آزه‌ربايجانلي`يا و ديلينين آديني توركجه‌ده‌ن آزه‌ربايجان ديلي`نه ده‌ييشديرمه‌كله، خالقيميزي ائتنيك-ميللي اولاراق دا بؤلمه‌يه قالخيشميش و بوندا بؤيوك اؤلچوده باشاريلي اولموشدور. نئجه كيم گونوموزده قوزئيده خالق، دئوله‌ت آداملاري و آيدينلارين بؤيوك بير بؤلومو، ايستالين دؤنه‌مي روسييا كومونيست پارتيسيينين بويروغونا اويوملو اولاراق، اؤز ائتنيك آد و كيمليييني "تورك" دئييل، "آزه‌ربايجانلي" و ديلينين آديني دا "توركجه" دئييل، "آزه‌ربايجان ديلي" دييه بيلير. اويسا ايران دئوله‌تينين بوتون بنزه‌شديرمه (آسيميلاسييون) چابالارينا قارشين، گونئي و ايراندا خالق اؤز ميللي-ائتنيك آديني هر زمان اولدوغو كيمي ايندي ده "تورك" و ديلينين آديني "توركجه" تانيملايير.

بوگون ايكي آزه‌ربايجان`ين بيرله‌شمه‌سينده‌ن دانيشانلار، قوزئيده ميللي-ائتنيك كيملييي "آزه‌ربايجانلي" و ديلي "آزه‌ربايجانجا"؛ گونئيده ميللي-ائتنيك كيملييي "تورك" و ديلي "توركجه" اولان كيتله‌له‌ري بيرله‌شديرمه‌نين اؤن قوشوللاريندان دانيشماليديرلار. بو ايكي خالقين گرچه‌ك بيرله‌شمه‌سينين اؤن قوشولو ايسه، قوزئيده خالقين ميللي آدي اولان "تورك"و و ديلينين آدي اولان "توركجه"ني اونا قايتارماقدير.

یازار : ائشيلداق سه شنبه 14 شهریور 1391 | باخیش لار (0)

من مسعود اوردان بوردان بيلنلري و اورگه شن لري بورا يغيرام

اؤلسم سنين قاپيندا قازارلار مزاريمي

اي صوبح آچيل دوباره گؤروم نازلي ياريمي
حظ ائيليرم گؤرنده من اول با ويقاريمي
بيلمم كي قارا گؤزلري نين وار نه حيكمتي
الدن آلير توانيمي ، صبر و قراريمي
دوزدوم سه لايه تخته يه رنگ و قلملري
ترسيم ائدم اورك ده كي نقش و نيگاريمي
اوّل قارا گؤزون گتيرم تابلو اوستونه
زولفون چكنده يادا سالام روزگاريمي
آهو باخيشلي گؤزلرينين حالتين چكم
بير يول تؤكم بوم اوستونه دار و نداريمي
طراح ليغيندا هر نه گوجوم وار نشان وئرم
مبهوت ائدم ايشيمده من اؤز اوستا كاريمي
ماني دوروب اليمدن اؤپوب آفرين دييه
صورت چكنلر ائيله يه تحسين چيخاريمي
كؤنلوم سئوير كي منبع ايلهاميم اولان منه
سندن توان آليب يارادام شاهكاريمي
گر اؤلكه ميزده بيلسه له من عاشيقم سنه
اؤلسم ، سنين قاپيندا قازارلار مزاريمي
جنتده خاليقيم دئسه بو حوريلر بو سن
گؤرسم قويوبلار اؤز اليمه ايختياريمي
آلسا خبر گول اوزلولرين هانسين ايستي سن
آغلار گؤزيله من دييه جم اؤز نيگاريمي

آنا یارپاق

آرشیو

ایلگی

آختاریش

بؤلوم لر

يامجيكلار(اس ام اس لر) (4)

ساتاشما (7)

سسلي ناغيل (1)

آنا ديليميز حقينده مقاله لر (6)

آزربايجان حاقيندا بير نچه سويسل(شعر) (1)

آتالار سوزو (8)

تورك اديبلر و شاعرلر ليستي (2)

آذربايجانئن دولانمالي يرلرئن تاني (0)

سويسل پنلي(شعر تابلوسي) (1)

عاشيق اولموشلار (2)

تاريخ آذربايجان (10)

آموزش تركي (7)

تورك يا ترك، تورك يا آذري (1)

واژگان تركي (5)

اوردان بوردان (1)

ترانه هاي ماندگار (2)

سرگي(نمايشگاه فروشگاه شانلي) (0)

شعر (سویسل) (1)

یولداش لار

İran'da Dəyişdirilən Türkçə Yer Adları ایراندا ده ییشدیریلن تورکچه یئر آدلاری

Qoşaçaydan Yüksək Səs

TDRFRQZ

تهران هاراي: نسلكشي و جنايت توسط ارامنه يا تركان،كدام يك؟

هاميا خبر وئرين.

سولئيمان روستم

سات مارام ســـــــني* *تــــــــوركــــ **

خوي هاراي: شعر و داستان تركي

ماكولو هاراي - تاريخ تركان

SöySəl Evi--- خانه شعر تركي

قاراداغ کیتابخاناسی

تركي بير چشمه ايسه، من اوني دريا ائله ديم

رسول رضا

ايران ترك: نام آوران جهان ترك

هفته نامه اينترنتي, دنيز

گئچرم من گئچرم هر نه واريمنان گئچرم اما من توركو ديل اوسته باش بدنن بيچرم

altay urmulu

سون یازیلار

راهنماي وبلاگ

جاوید قالاجاق دیر

ما به گربه «پيشيك» مي گوييم !

سيز نئجه بير اينسانسيز؟ (شخصيت تئستي)

ساراينان آيدئن (خان جوبان)

آيريليق

ليست

واژگان-4

واژگان-3

واژگان-2

واژگان-1

واژگان تركي

گولمه جه

آنا ديلي نه دن آنا ديلي آدلانير؟

دوروم - يرالما - صه ده قه !!!

آرشيو

فروردين 1391

آذر 1394

مهر 1391

شهريور 1391

مرداد 1391

ارديبهشت 1391

 

باغلانتی لار

سایغاج

ایندی بلاق دا :
بو گونون گؤروشو :
دونه نین گؤروشو :
بو آیین گؤروشو :
بوتون گؤروش لر :
یازی لار :
باخیش لار :
یئنیله مه چاغی :

ایمکان لار

RSS 2.0

صدف و مروارید عشق دستگاه بافت مو بند انداز برقی بانوان چای ساز و قهوه جوش دستگاه ترک سیگار